İnsan, dil ile anlaşır. Dil olmazsa toplum da olmaz. Bu yazıda, işi dil olan dilbilim alanını tanıtıyoruz..
Dilbilim ve dilbilgisi, dil ile uzaktan yakından alakası olmayan - ya da alakası olmadığını sanan - insanlar için bile tanıdık bir kavramdır. Özellikle dilbilgisi, “gramer” terimiyle eş anlamı sanılır. Liselerde dil ve anlatım adındaki dersten ya da orta öğretim müfredatındaki Türkçe dersinden olsa gerek, yurdum insanının her bir ferdi dilbilgisinden, dolayısıyla gramerden haberdardır. Biz, bu yazımızda bu koca uçurumun içini biraz da olsun dolduracak bilgiler vermeye çalışacak ve dilimiz yettiğince dilbilimi anlatmaya çalışacağız. Çok fazla tarihçeye inmeden, dilbilimini en eğlenceli şekilde anlatmaya özen göstereceğiz. Hadi başlayalım..
Dilbilim ve Dilbilgisi Nedir?
Dilbilgisi, tüm dünya dillerini incelemeyi amaçlayan ve bu diller arasındaki çeşitli ilişkileri irdeleyen bir bilim dalıdır. Konusu, esas itibariyle tüm dillerdir. Dillerin neler olabileceği, dilbilimcinin bilgisine bağlıdır. Dil hakkında kuramlar üretir, belki tüm dilleri tek bir kökten geldiğine dair iddiaları inceler belki de dillerin doğuşu hakkında araştırma yapar. Her durumda, alanı genel olarak dildir ve çok büyük bir araştırma alanına sahiptir. Hatta bu yüzden, “gerçek” olduklarını iddia eden dilbilim bölümlerinin hemen hemen hepsi, dersleri İngilizce olarak vermeye özen gösterir: Mesela Boğaziçi Dilbilim, İngilizcedir. Yalnız bunun ne kadar gerekli olduğu tartışmaya açık bir konudur.
Dilbilgisinin Kolları ya da Dilbilgisinin Araştırma Alanları
Dilbilgisi, ait olduğu dile özgü küçük ya da büyük tüm yapıları incelemekle yükümlüdür. Bu inceleme alanları ya da iş kolları şu şekildedir:
1. Ses Bilgisi: Bir diğer adıyla fonetik olan bu alan, fonem denilenbizim ses diye adlandırdığımız yapıları inceler. Gerek yazılı metinlerde gerek konuşma dilinde, seslerin nasıl oluştuğunu, nasıl değişim göstereceğini ve gelecekte muhtemelen hangi durumda olacaklarını açıklamaya çalışır.
2. Şekil Bilgisi: Bir diğer adıyla morfoloji denir. Eskiler buna “sarf” da derdi. Dilin genelde yazılmış halini inceler. Sözcükleri ve onların yapısını konu edinir. Sözcük türleri, sözcük ekleri eş zamanlı olarak – yani şimdiki şekliyle – incelenir.
3. Söz Dizimi: Bu alana eskiler “nahv” derdi. Bu alanın Avrupa dillerindeki karşılığı ise sentaks olarak bilinir. Cümleyi inceler. Cümlenin oluşumu, cümleyi oluşturan yapıları, cümleyi oluşturan sözcük veya sözcük öbekleri söz dizimi alanının araştırma sahasıdır. Kısaca cümle ile ilgili her şeyi araştırır.
4. Köken bilim: Köken bilgisi diye adlandıran araştırmacılar da vardır. Avrupa dillerine etimoloji olarak bilinir. Sözcüklerin tarihsel süreçlerini inceler. Sözcüklerin şimdiki hallerinden yola çıkar, bulunabilmiş tarihî metinlerde o sözcüğün metninin bulunduğu tarihsel dönemdeki halini tespit eder. Gerekirse eldeki bilgilerden farazi bir ilk kelime üretmeye çalışır.
5. Anlam Bilim: Batı dillerinde “semantik” olarak adlandırılır. Dilin sözcüklere verdiği anlamları, sözcüklerin metin içi kazandıkları yeni anlamları gibi dilin anlam ile ilgili her şeyini inceleyen dilbilgisi koludur.
Dil bilim ile Dil Bilgisi Arasındaki Fark Nedir?
Dilbilgisi, herhangi bir dile özeldir. Yani İngilizce Dilbilgisi adında bir ders olabilir. Ya da Türkçe Dilbilgisi. Ama dilbilim, bir dili değil, direk dil kavramı üzerine yoğunlaşır. Bu bakımdan Türkçe Dilbilim diye bir ders olamaz. Ancak, Türkçe dilinde bir dilbilim dersi olabilir.
Caner Kerimoğlu hocamızın verdiği örnekte olduğu gibi eğer tarihi bir metni inceliyor, bunu tanıtıyorsanız bu filolojinin bir alanıdır. Dilin nereden geldiğini, ortak bir dil olup olmadığını, dilin metin bağlamda kazandığı anlamları gibi alanları inceliyorsanız, dilbilim ile ilgileniyorsunuz demektir.
Dilbilim Bilim midir?
Dilbilim, daha doğrusu dili sorgulama işi önceleri felsefe ile alakalı, felsefenin bir koludur. Daha sonra felsefeden ayrılıp kendi başına bir ilim olma yoluna koyulmuştur. Yalnız dilbilim sosyal bilimler alanına aittir.
Burada aslında dilbilimin değil, sosyal bilimlerinden bir bilim olup olmadığı sorunu vardır. Bana göre, bir herhangi bir olguyu tespit eden, bir olayı betimleyen ve topluma katkı sağlayan bir bilimdir sosyal bilimler. Bu konuda, birçok bilim adamı benimle aynı görüştedir.
Yorumlar
Yorum Gönder